موسیقی کودک (ارف)
موسیقی کودکان سبکی از موسیقی است با سازبندی خاص و ملودیهای ساده و شیرین که توسط آهنگسازان بزرگسال برای کودکان ساخته میشود و مخاطبانی تا سطح نوجوانان را در بر میگیرد. هدف اصلی از ساخت موسیقی برای کودکان، تفریحی و آموزشی است که در تعلیم و تربیت کودک برای: رفتار، آگاهسازی، یادگیری، مهارتها، بازیها، رقص و آشنایی با فرهنگ بومی نقش مهمی ایفا میکند.
از ابتدای قرن بیستم، نیاز به شیوههای مدون در آموزش موسیقی به کودکان توسط موسیقی دانان مطرح شد و یکی از شیوههای مهم آموزش موسیقی به کودکان روش «کارل ارف» است.
روش ارف در آموزش موسیقی کودکان
کارل ارف آهنگساز، مربی و موسیقیدان آلمانی بود. او «مدرسه موسیقی و ورزش» را تأسیس نمود. وی بر خلاقیت و بداهه پردازی تأکید داشت و هدف اولیه موسیقی را پرورش خلاقیت و کشف تواناییهای بالقوه کودکان میدانست. در متد اُرف عناصری مانند: بیان، آواز، ریتم و حرکت اساس و مبنای آموزش هستند. این شیوه با تکیه بر عناصر موسیقی، نمایش و حرکت، تواناییهای ذهنی و جسمی، مهارتهای شنیداری و رفتاری کودکان، ذوق درک موسیقی و زیبائیشناسی آنها را تقویت میسازد و از طریق استفاده از سازهای جذاب و ساده استعداد موسیقی کودکان را پرورش میدهد.
در سال ۱۳۴۸ «سعید خدیری» که دانشآموخته مکتب ارف در آلمان بود برای اولین بار این شیوه آموزشی را در ایران مطرح نمود.
بسیاری از خانوادهها در مورد سیستمهای ویژهای که برای آموزش موسیقی به کودکان در نظر گرفته شده اطلاعات دقیقی ندارند. این میان یک سری باورهای غلطی هم در مورد این سیستمها وجود دارد که کار را سختتر میکند. برای همین باید آگاهیتان را در این زمینه بالا ببرید تا از باورها و تصورات غلط دور بمانید.
در حوزه یادگیری موسیقی در اوایل کودکی، دهها تکنیک و روش برای آموزش آواز، نواختن ساز و حتی رقصیدن با آهنگ برای آموزش به کودکان خردسال وجود دارد. احتمالا شما هم بچههای کوچکی که در سطح پیشرفته ویولن مینوازند یا بچههای پنج سالهای که پیانیستهای استثنایی و فوق العادهای هستند را دیدهاید. با اینکه این بچهها جزو موارد استثنایی و نادر محسوب میشوند؛ اما همه آنها یک نکته کلیدی را به ما نشان میدهند و آن هم این است که اگر کودکان تحت یک سیستم آموزشی خوب موسیقی را یاد بگیرند، حتما میتوانند این هنر را بیاموزند و اغلب اوقات در آن پیشرفت و رشد هم میکنند. به طور قطع و یقین همه کودکان تا سن پنج سالگی به ویولن یا پیانو تسلط پیدا نمیکنند؛ اما همه کودکان میتوانند مقدمات موسیقی را به روشی سرگرم کننده و روشنگرانه فرا بگیرند. سیستم اُرف (Orff) یکی از بهترین سیستم ها برای آموزش دادن بسیاری از ابعاد و جوانب موسیقی از آواز و رقص گرفته تا تا نواختن سازها و خواندن نتهای ملودیک به کودکان است.
آموزش موسیقی کودکان (ارف) را از چه سنی میتوان آغاز کرد؟
«اُرف» بهترین و شیرین ترین روش برای تعلیم موسیقی به کودکان است. آرامش فکری و دوری از اضطراب با موسیقی امکان پذیر است و برای بهره مندی از مزایای بی شمار موسیقی، بهتر است از دوران کودکی به تعلیم آن پرداخت.
ارف کودکان، آموزش موسیقی به کودکانی است که به لحاظ سنی نمیتوانند از آموزشهای تخصصی موسیقی بهره کافی را ببرند. آموزش موسیقی از سنین 2 تا 3 و نیم سالگی شروع شده و تا 5 سالگی سازهای ابتدایی را میتوان آموخت. آموزش کودکان برای نواختن سازهای جدی از 5 سالگی و بالاتر موفقیتآمیزتر است.
موسیقی کودک (ارف) به چه صورت است؟
کلاس های موسیقی ارف کودکان بر مبنای موسیقی، حرکت و کلام شکل می گیرد. کودکان در کلاس های ارف یاد می گیرند که چطور احساس خود را در قالب کلام و حرکت به دیگران نشان دهند. در کلاس های آموزشی ارف، آموزش ها همراه با حرکات موزون، ریتم و آواز همراه است و کودکان حس خوشایندی را در این کلاس ها تجربه می کنند.
در حقیقت می توان گفت کودکان در کلاس های ارف، موسیقی را با راحت ترین و ساده ترین تکنیک ها یاد می گیرند. در کلاس های موسیقی ارف، کوکان از طریق دست زدن، پایکوبی، آواز خواندن به صورت غیر مستقیم، ریتم خوانی و نت خوانی را آموزش می بینند. تکنیک هایی که در کلاس های ارف به کار برده می شود، کمک بزرگی به درک موسیقیایی کودک می کند.
سازهای اصلی کلاس های ارف کدامند؟
سازهایی که در کلاسهای ارف مورد استفاده قرار میگیرد، از سازهای بومی بوده و نواختن آنها حس هیجان را در کودکان زنده میکند. سازهایی که در کلاسهای ارف استفاده میشود تفاوتی با سازهای دیگر ندارد ولی روش استفاده از این سازها با نوعی خلاقیت همراه است که تاثیر مهمی برای آموزش کودکان دارد.
در حقیقت سازهایی که در کلاسهای ارف به کودکان آموزش داده میشود شامل سازهای ریتمیک از جمله طبل، دایره زنگی و سازهای دیگری مانند زیلوفونهای سوپرانو، آلتو، باس، باس ریکوردهای آلتو و سوپرانو میشود.
این سازها صدایی گرم و قوی همراه با پس زمینهای ملایم و دوست داشتنی ایجاد میکنند و چون با آوازهای کودکانه همراه هستند، تاثیر فوقالعادهای بر روح کودکان دارند.
فرایند آموزش موسیقی کودکان (ارف)
مربیان سیستم ارف بیشتر به تسهیلکنندههای روند آموزش شبیه هستند تا یک مربی موسیقی. آنها از کتابهای مختلفی استفاده میکنند و فعالیتهای متنوعی را برای گروههای مختلف پیشنهاد میدهند؛ اما به هیچ برنامه واحد و معینی وابسته نیستند. در واقع به مربیان سیستم ارف گفته می شود که اگر لازم بود و در صورت احساس نیاز خودشان درس های مناسب را تدوین کنند.
در اکثر مواقع معلمان و مربیان سیستم ارف از کتابهای کمی استفاده میکنند و اکثرا ایدههای خودشان را با فعالیتهای بچهها در کلاس تطبیق میدهند؛ بنابراین و با توجه به چنین رویکردی میتوان گفت که هیچ دو کلاسی در سیستم ارف کاملا شبیه به هم نیستند.
یکی از تمرین های متداولی که در این کلاس ها انجام می شود این است که مربی کارش را با خواندن یک شعر یا داستان عامیانه شروع می کند. بعد از هنرجوها خواسته می شود که موقع نواختن سازهای مختلف در کلاس داستان را دوباره به حالت شعر بخوانند. اگر کودکی دلش نمی خواست ساز بزند هیچ اشکالی ندارد و می تواند فقط داستان یا شعر را اجرا کند.
هدف این است که بچه ها بازی کنند، به یک قسمت گوش بدهند و موسیقی، بازیگری و حرکت را موقع تکرار آن قسمت بکار ببرند. در بسیاری از کلاس های ارف، ابزار اصلی آموزش همان شعریست که مربی در ابتدای کلاس می خواند. بعد در حالی که یک ریتم ساده و مناسب با شعر اجرا می کند از بچه ها می خواهد که شعر را دسته جمعی و با هم بخوانند.
بعد از اینکه همه با ضرب و ریتم شعر آشنا شدند و به آن عادت کردند، مربی چند دانش آموز را برای نواختن ساز انتخاب می کند و از آنها می خواهد موقع خواندن برخی کلمات خاص نت های خاصی را بزنند. این یک روند یادگیری کاملا جدی است، چون بچه ها همزمان چند کار را با هم انجام می دهند.
در چنین شرایطی بچه ها در حال یادگیری گوش دادن و شنیدن ضرب آهنگ داخلی شعر، مطابقت نت های موسیقی با کلمات کلیدی شعر و زمان مناسب برای نواختن آنها هستند به طوریکه صدای ساز زدنشان با ریتم شعر خواهی مربی هماهنگ باشد. نکته مهم این است که بچه ها چالش را دوست دارند و نگران اشتباه کردن نیستند. مهمتر از همه اینکه همزمان با اینکه چیز جدیدی یاد می گیرند بازی هم می کنند و سرگرم می شوند.
هانیه جهان نورد
مدرس موسیقی کودک
مهسا جهانی
مدرس موسیقی کودک
رضا خسروی
مدرس موسیقی کودک